Paleopark: a lagoa dos Nenos das illas Cíes hai 6.000 años (I)*

As perturbacións naturais ou antrópicas son un dos principais motores do cambio nos ecosistemas. Este cambio ocorre a múltiples escalas espazo-temporais. A discriminación entre cambios de estado reais e ciclos ou tendencias, é a miúdo difícil ou imposible sen a perspectiva temporal adecuada. Por este motivo dispor de series de datos longas, detalladas e fiables de variables estruturais e funcionais relevantes do ecosistema é unha prioridade para os xestores de reservas naturais. As series de datos longas poden xerarse a partir de programas de monitorización ou buscarse en rexistros humanos, biolóxicos ou xeolóxicos. Os primeiros proporcionan información detallada e de calidade pero son custosos e a miúdo denegados ou recortados polas administracións. Os segundos, as técnicas modernas de paleo-reconstrución, poden proporcionar unha extraordinaria riqueza de información sobre aspectos biolóxicos e ambientais dos ecosistemas recollendo extensos períodos de tempo con resolucións temporais notables.

A clave para o éxito para unha boa paleo-reconstrución é contar cun arquivo paleo-ambiental adecuado. Os sedimentos da Lagoa dos Nenos, que conecta as illas de Monteagudo e Faro no arquipélago de Cíes constitúen un arquivo de excepcional valor paleo-ambiental. Ao estar resgardados do embate da ondada que rodea as illas polo sistema dunar de Rodas ao leste e por un muro artificial ao oeste, o seu deposición veuse realizando pausada e ordenadamente durante miles de anos. Os elementos depositados son moi diversos, desde a fracción mineral xerada pola erosión da conca que nutre a lagoa, ata numerosos restos orgánicos e organoxénicos derivados da produción biolóxica. Entre estes últimos inclúense elementos tan diversos como formas de degradación da materia orgánica das diferentes comunidades vexetais que se sucederon nas zonas terrestre e acuática (restos de tecidos, pole, pigmentos), ata restos de animais (fundamentalmente moluscos, pero tamén outros como moléculas recalcitrantes dalgunhas bacterias como lípidos ou ADN).

O equipo de investigadores que realizou a campaña de sondaxe de PALEOPARK na Lagoa, Cíes, con parte do equipo cargado no remolque do Parque Nacional. De esquerda a dereita: Fernando Barreiro (IPE-CSIC), Santiago Giralt (ICTJA-CSIC), Miguel Anxo Mateo (CEAB-CSIC), Manel Bolivar (CEAB-CSIC), Anna Sans (CEAB-CSIC), Carmen Leiva (CEAB-CSIC) e Nerea Piñeiro (CEAB-CSIC / USC).

O proxecto PALEOPARK, financiado polo Organismo Autónomo de Parques Nacionais, quere abordar, aínda que non de forma exhaustiva sí de forma multidisciplinar, o estudo dunha boa colección deses restos acumulados no rexistro sedimentario da Lagoa. Para iso, o Grupo de Ecoloxía de Macrófitos Acuáticos, do Centro de Estudos Avanzados de Blanes (CSIC), está a liderar a un grupo internacional de expertos en diferentes disciplinas que inclúen a Xeoloxía, a Edafología, a Arqueoloxía, a Microbiología, e a Ecoloxía.

Figura 1. Indícanse as zonas sondadas entre os días 21 e 23 de Xuño de 2016 na Lagoa do Nenos, Illas Cíes, no marco do proxecto de Parques Nacionais PALEOPARK.

Na recente campaña realizada no mes de xuño na Lagoa, sete investigadores dese grupo obtiveron diversas sondaxes nas zonas NO e SE de o lago (Fig. 1), empregando unha plataforma flotante e sondeadores de gravidade e de pistón. As sondaxes da zona NO (1 e 2), mostraron unha escasa potencia (inferior a 1m) alcanzándose enseguida o basamento, formado por granito degradado. Os da zona SE (3, 4 e 5) con todo, mostraron claramente atoparse máis próximos ao depocentro da lagoa, superando os 2m e presentando unha considerable variedade de facies estratigráficas, incluíndo depósitos eólicos, lacustres e mariños.

Durante a segunda metade do proxecto analizaranse as sondaxes obtidas por parte dos diferentes expertos participantes. Entre outros “proxies” do arquivo sedimentario, estudaranse pigmentos, ADN e lípidos bacterianos, pole e outros palinomorfos, glomalina, metais pesados e isótopos estables. Así mesmo, dous arqueólogos visitarán o arquipélago de Cíes o ano que vén para solicitar o máximo de información relacionada co proceso de humanización das illas. Coa información ambiental e arqueolóxica, preténdese achegar series de datos milenarias de variables como a temperatura, a pluviometría, a composición da cobertura vexetal, a produtividade da lagoa, a actividade humana ou a contaminación. De especial relevancia será o obter valores de referencia, é dicir, anteriores a unha presenza humana significativa na zona. No seu conxunto, os resultados permitirán realizar un diagnóstico da evolución dalgunhas “constantes vitais” da Lagoa, enclave especialmente sensible do Parque Nacional, algunhas predicións a futuro e, en definitiva, proporcionar criterios que poidan axudar á planificación das estratexias de xestión do Parque.

*Os traballos do proxecto Paleopark continuaron durante o ano 2017 e o seguirán facendo en 2018.

© Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente

Pódenche interesar tamén:

Tres mil anos de cambios ambientais no complexo praia-duna-lagoon das Illas Cíes

Evolución do arquipélago das Cíes dende hai 3000 anos

Author: Cíes.gal

Redacción Cíes.gal.