Un equipo de investigadores galegos leva varios anos estudando os cambios na distribución dos moluscos gasterópodos na costa atlántica da península ibérica. O seu obxectivo inicial era crear un mapa da distribución das especias na actualidade para, comparándoo con datos de hai décadas, determinar os avances e retrocesos das poboacións. Tras culminar esta etapa, agora comezou un novo proceso, centrado en buscar datos que vinculen estes cambios poboacionais ao cambio climático. Os profesores da Universidade de Vigo Marcos Rubal e Jesús Souza Troncoso colaboran neste proxecto con Puri Veiga, da Universidade de Santiago de Compostela e Juan Moreira, da Universidade Autónoma de Madrid. Explican que este proxecto naceu en 2010 cando, traballando noutros estudos, detectaron algunhas especies de gasterópodos que non eran habituais en Galicia. En 2011 puxeron en marcha unha investigación específica que comprendeu mostraxes dende o sur de Portugal ata a Mariña lucense “para ter unha idea xeral da distribución destas especies, que principalmente son caracois”. Grazas a este traballo de campo contan xa cunha visión global da distribución que permite identificar cambios na mesma, e así seleccionar seis especies nas que se detectaron cambios substanciais de distribución para estudalas en detalle: tres boreais de augas frías que estaban retrocedendo e tres tropicais que comezaban a aparecer en zonas onde non eran habituais.

Os datos obtidos na primeira fase do traballo constatan precisamente que as tres especies boreais son cada vez menos abundantes e están retrocedendo cara ao norte, ata desaparecer de zonas nas que décadas atrás eran comúns. Pola contra, as especies tropicais, que antes só se atopaban no sur de Portugal, agora están en moitos presentes en boa parte da cornisa cantábrica. Marcos Rubal explica que estes cambios son moi significativos porque “a península ibérica é unha fronteira, un espazo de cambio, o límite norte de moitas especies subtropicais e o límite sur das de augas frías boreais e por iso é aquí onde primeiro se notan os cambios”. A partir deste punto quédalles por diante o reto de obter evidencias científicas que relacionen este fenómeno co cambio climático e destacan que “todo apunta a que é así, pero poden actuar moitos condicionantes que provocan estes cambios e debemos determinar en que medida actúa cada un”.

Jesús Souza, Marcos Rubal, Juan Moreira e Puri Veiga.

Falta de coñecemento sobre especies comúns

Os investigadores remarcan que se atopan nunha etapa inicial do estudo, que se desenvolve en paralelo aos proxectos de investigación dos seus grupos, pero xa teñen publicados varios artigos científicos avanzando algúns dos resultados en revistas como Journal of Sea Research ou Journal of Experimental Marine Biology and Ecology. Remarcan que un dos principais inconvenientes cos que se atoparon é a sorprendente falta de información biolóxica sobre especies tan comúns e coñecidas como os caramuxos ou as lapas. “Existen estudos das especies noutros lugares, como Reino Unido ou Holanda, pero non en Galicia e, dado que as condicións aquí son diferentes, é preciso un coñecemento adaptado á contorna, que sen embargo non existe”. Por iso, o seu traballo avanza paralelamente neste sentido, para ampliar o coñecemento da bioloxía básica destas especies.

Avance das especies subtropicais e retroceso das boreais

O último traballo de mostraxe que fixeron abrangueu de Ribadeo a Sagres, no sur de Portugal, o que comprende 170 praias. “En cada unha delas medimos a abundancia das seis especies, as tres tropicais e as tres boreais e vemos como as subtropicais, absolutamente todas incrementaron o seu rango de distribución”. De feito, detectaron que unha das tres especies tropicais que están a estudar (Siphonaria pectinata) en 1917 só aparecía no estreito de Xibraltar e o sur de Portugal e en 1940 xa estaba en Buarcos, á altura de Coimbra. Nas mostraxes recentes, explica Veiga “xa a atopamos en Arteixo e en moi boas condicións, con diferentes tallas, con ovos e reproducíndose”. As outras dúas especies tropicais coas que traballan teñen, á diferenza da anterior, un rango de distribución discontinuo, é dicir, que aparecían dende Xibraltar ata preto de Setúbal, pero tamén no País Vasco e Cantabria. Na actualidade a Phorcus sauciatus xa ten colonizado toda a costa, agás un tramo entre Porto e Peniche, mentres que a terceira delas, se ben non aumentou a súa presenza no sur, no norte da península estendeuse con forza, chegando do País Vasco a Ferrol.

As especies de gasterópodos de augas frías, pola contra, retroceden. Nestes traballos os investigadores centráronse en tres Littorina saxatilis, Littorina littorea (caramuxo) e a Nucella lapillus. Estas tres especies, destacan os investigadores, “teñen o seu límite de distribución no sur da península ibérica pero non atopamos poboacións estables, por exemplo de Nucella, ata Lisboa”. O caso da Littorina saxatilis é semellante, xa que na zona de Lisboa tan só está presente nunha praia, mentres que a Littorina littorea ata Óbidos desapareceu totalmente.

Factores, consecuencias e relación co cambio climático

Os equipo de investigadores traballa agora con experimentos concretos que lles permitan determinar que condicións provocan estes cambios, como a temperatura da auga, a salinidade, etc. Semella que todo apunta ao cambio climático e destacan as evidencias científicas de que auga se quentou, “pero o cambio global é moito máis ca temperatura, tamén inflúe acidificación do océanos, os cambios nas correntes, a exposición á ondaxe, etc.”

Os científicos tamén subliñan as consecuencias que estes cambios nos patróns poboacionais poden provocar nos ecosistemas, outro cambio que tamén están a estudar. Poñen como exemplo o caso da Stramonita haemastoma, unha especie subtropical semellante a unha Nucella pero 20 veces máis grande, que polo tanto é quen de comer 20 veces máis mexillóns e alterar o ecosistema. “Podería ter un efecto bastante radical se se establece aquí, tanto porque pode acabar con recursos como porque desprazaría as especias propias”, lembran. Tamén fan fincapé nas pequenas poboacións illadas de determinadas especies que resisten no sur grazas a un microhábitat. “No caso dunha inversión climática futura, poderían ser as encargadas de recolonizar os hábitats que antes eras seus”, sempre que sexan ricas xeneticamente e poidan resistir e volver colonizar. Pola contra, de seren pobres xeneticamente, calquera outra perturbación, como un vertido, podería facelas desaparecer, conclúen.

Fonte:

Duvi